Sultan Tavuğu

Dünyanın çeşitli bölgelerinde 9000 den fazla kanatlı türü yaşamaktadır. Kanatlılar sıcakkanlı yüksek organizmalı hayvanlardır. İnova embriyonik gelişmeleri ve sahip oldukları kanatları ile uçma yeteneklerinden dolayı ayrı bir özellik kazanmışlardır. Güçlü ayakları ile koşmaya, ayrıca yiyecek araştırmaya yarayan tırnaklara sahip olma özellikleri bulunan Galliformes sınıfında 200 den fazla ırk bulunmaktadır. Galiformes'ler morfolojik ve biyokimyasal olarak sınıflandırılmaya tutulduklarında Neo-gothous kanatlıları içinde yer alırlar ki bunlar su ve kara kanatlılarından erken dallanmayla ayrılmışlardır (9).

Evcil kanatlılar diğer evcil hayvan türlerine göre çok daha popülerdir ve yaygın bir şekilde yetiştirilmektedirler. Binlerce yıldan beri yiyecek, dekoratif ve eğlence amaçlı kullanıldığı gibi; dinsel törenlerde de kutsal bir hay-
van olarak kullanılmıştır. İndus vadisindeki M.Ö. 1000. yıla ait Aryan yazılı kaynaklarında tavuğun dini açıdan önemi vurgulanmakta ve yenmesinin yasak olduğu belirtilmektedir (8,13)

Tavukların yaygın olarak yetiştirilmesi yapılan hayvan türleri arasında kökenleri Yakın ve Ortadoğu olmayan tek evcil hayvan olduğu tahmin edilmektedir. Tavuğun yaban kökeniyle ilgili olarak en yaygın sav Gallus cinsine ait olduğudur. Bununla birlikte evcilleştirme yerleri ile atasal bilgileri birbirleriyle çelişmektedir. İndus vadisi ve Çin'de Hebei bölgesindeki arkeolojik keşifler tavukların kökeninin kırmızı orman tavuğu (Gallus gallus) olduğunu göstermektedir. Büyük olasılıkla da tavukların M.Ö. 5400 yıllarından önce evcilleştirildiği tahmin edilmektedir (8,12,13)

Tarihsel olarak tavukların evcilleştirilmesi

ile ilgili olarak iki sav vardır. Biri tek bir çıkaktan kaynaklandığı, diğeri ise pek çok Gallus alt türlerinden kaynaklandığı şeklindedir. Liu ve ark.(13) yaptıkları Mitokondiyal DNA çalışmalarında elde ettikleri bulgular ile tavuğun evcilleştirilmesinde Güney ve Güneydoğu Asya'daki farklı çıkakların (Yunan,Güney ve Güneybatı Çin, Vietnam Burma. Tayland ve Hindistan) etkili olduğunu göstermişlerdir.

İran, Mezopotamya, Yunan ve İtalya kaynaklı yazılı ve resimli tarihsel kaynaklar bu bölgelerde tavuklar arasında farklı renk, şekil davranış ve vücut ölçüleri olduğunu göstermektedir. Yunan klasik yazarları, eserlerinde tavuklar arasında farklı ırkların ve siyah tüy, gül ibik-liğin varlığını belirtmişlerdir. Mısırda M. Ö 1450 yıllarına ait arkeolojik bulgularda tavukların bugün heterozigot olduğu bilinen bezelye ibik görüntülerine sahip oldukları görülmüştür (8).

Avrupa'ya ilk gelen tavuk ırklarının özellikle kırmızı orman tavuğundan köken aldığı savı geniş kabul görmektedir. Bu ilk gelen tavuk ırklarının Avrupa'da yaygınlaşmasından sonra etçi tavuk ırkı yetiştirmek amacıyla Avrupa'nın değişik bölgelerinde melezleme çalışmaları yapılmış farklı yerel ırk ve hatlar oluşturulmuştur. Bu amaç doğrultusunda Çin ve Malezya'dan değişik tavuk ırkları ithal edilmiştir. Böylelikle modern tavuk yetiştiriciliği için bir kaynak oluşmuştur. Sonraları yoğun bir şekilde yapılan ve genetik farklılıkların önemi gözetilmeden ırklar arası yapılan birleştirmeler gruplar ya da ırklar arasındaki farklılıkları ortadan kaldırmıştır. Buna bağlı olarak tavuk popülâsyonları arasındaki genetik ilişkinin tanımlayıcı olmasını da ortadan kaldırmıştır. Bu yapılan çalışmaların bazıları dünya tavuk endüstrisinin oluşmasında başat rol oynamıştır (8, 12)

Kanatlı türlerinin evcilleşmesi sırasında onlar arasındaki çok büyük bir genetik çeşitlilikten et ya da yumurta üretimi ile ilgili ticari tavukçuluk gelişmiştir. Bu ırklar gen ve gen birleşimlerinin çeşitliliğin varlığında çiftçi ve yetiştiricilerin yaptıkları yüzyıllar boyu süren seleksiyonlar sonucu oluşmuşlardır. Benzer şekilde hobi amaçlı kuş severlerin sıra dışı ve ilginç karakterler üzerine yaptıkları yoğun seleksiyonlar da süs tavuk ırklarının gelişmesine katkı sağlamıştır (8)

Tavuklar büyük bir gıda kaynağı olmasının yanında nicel karakter lokusları, yaşlanma, biyokimyasal çalışmalar, embriyoloji ve gelişim araştırmaları için önemli bir model organizmalardır. Kapsamlı dizin polimor-fizm çalışmaları sayesinde kanatlılarda bireyler/hatlar arasındaki fenotipik farklılıklar ve popülâsyonların evrimsel geçmişi hakkında önemli bilgiler elde edilebilir. Evrimsel açıdan bakıldığında kanatlı genom çalışmalarının
başarıyla sonuçlanması omurgalıların genetik evrimini açıklamada da büyük katkı sağlayacaktır. Çünkü kanatlılar evrim ağacında balık ve memeli arasında bir yerde bulunmaktadır (6,7,9,10, 11,14).

Yirminci yüzyılın ortalarında ticari tavuk yetiştiriciliği başladığından, tavuk genetik çeşitliliği özelleştirilmiş olarak kaldı. Ticari çeşitliliğin başlamasıyla genetik çeşitliliğin azaldığı söylenebilir. Bununla birlikte Hillel ve ark. (12)'na göre Av-rupa'daki bazı ırkların genetik varyasyonu halen sürdürdüğü belirlenmiştir. Bu çalışma sonucunda gen kaynakları açısından koruma önlemlerin gerekliliği ortaya çıkmıştır.

Genetik çeşitliliğin korunması hayvan yetiştiriciliğin sigortası anlamındadır. Bu bakımdan var olan gen kaynaklarının korunması gereklidir. Eğer bu sağ-lanmasa kaynaklar azalacak, zamanla yok olacaklardır. Türkiye'de yerli tavuk ırkı olarak Denizli, Gerze, Hacı kadın, Sultan tavuk ırkları olduğu bildirilmiştir (5). Denizli ve Gerze tavuk ırkları koruma altında olan ırklardır. Aslında bu konuda yapılan çalışmalarında yeterliliği ve uygulamaların doğruluğu konusunda tartışmalar da yapılmalıdır. Gerze ve Hacı kadının aynı varyasyondan olduğu konusunda savlar bulunmaktadır.

Türkiye'de gen kaynakları konusunda bir döküm çalışması yapılmadığından aslında bu ırklar ile ilgili doğru bilgilere ulaşmakta pek olası olmamaktadır. Bazı ırklar konusun-
da hiçbir kayda rastlamak bile olası değildir. Geçmişte Türkiye'de yetiştiği bilinen bu ırkların varlığı bile bir sorudur. Örneğin Sultan tavuk ırkı bunlardan biridir ve 1800'lü yıllarda Türkiye'den götürüldüğü bilinen bu ırkın Türkiye'deki izleri konusunda güvenilir bir bilgi yoktur. Bu ırkla ilgili bilgiler yabancı kaynaklardan elde edilmektedir. Türkiye'de bazı yetiştiriciler yurt dışı kaynaklardan yararlanarak bu ırkı süs amacıyla yetiştirmek için tekrar eski yetiştirildiği yerlere, yani Türkiye'ye getirmeye başlamışlardır.

Sultan süsü amacıyla beslenen, ender bulunan tavuk ırklarından biridir. Güneydoğu Avrupa kökenli olduğu bildirilmektedir. Türkiye'de "Sultanların tavuğu" olarak bilinip yüksek mertebedeki bürokratlar tarafından yetiştirildiği belirtilmektedir. Sultanlar cazip, çekici görünüşlerinden dolayı çok sevilen bir ırktır(1.2.3.4).

Sultanlar 1854 yılında Ocak ayında Hampstead hanedanından Bayan Elizabeth Watts tarafından İngiltere'ye ithal edilmiştir. Saray tavuğu olarak da adlandırılmıştır. Standart ölçülerdeki sultanlar bantam formu olarak ABD de yetiştirilmektedir. Amerikan Tavukçuluk Derneği beyaz sultanları karma sınıfına almışlardır. Şu ana kadar başka bir renk formu belirlenmemiştir. Sultan tavuğu genelde gösteri amaçlıdır. Et ve yumurta verimi düşüktür. Yılda ortalama 70 ufak beyaz yumurta yumurtlar. Ortalama yumurta ağırlığı ise 45 gr olarak belirtilmiştir. Yumurtanın rengi beyazdır. Ortalama erkek 75 canlı ağırlığı 2000 gr, dişi ağırlığı ise 1500 gr olarak belirtilmiştir (1.2.3.4).

Kuluçkaya zor gelir. Annelik özellikleri ile ilgili fazla bilgi yoktur. Sultanlar yumuşak başlı, sinirlilik göstermeyen sakin tavuklardır. Yem arama konusunda (otlama) zayıf olmasına karşın, kafes koşullarına diğer ırklardan daha iyi uyum sağlar. İyi bir pet (ev) hayvanıdır. Güzel bir görünüşe sahip olduğundan çok tercih edilerek hobi amacıyla yetiştirilmektedir. V şeklinde bir ibiği vardır. Sakalları ve kulak memeleri küçüktür ve yüzde bulunan tüyler tarafından gizlenmiştir. Ayakları tüylüdür. Beş tırnaklı ve beyaz derilidir. Dayanıklı bir ırk değildir. İki metre yüksekliğe kadar uçabilirler(1.2.3.4).

Sonuç olarak gen kaynaklarına yeterli önemi vermez ve korunmasına dikkat edilmezse yetiştirildiği bölgelerden kaybolduğu görülecektir. Değerini anlayan diğer ülkeler yetiştirmesini yaparken Türkiye'de tekrar yetiştirmek isteyenler bu ülkelerden alım yapıp eskiden yetiştirildiği yerlere getirmek zorunda kalacaklardır. Sultan tavuğu gen kaynaklarının yok olmasına acı bir örnektir.

Kaynaklar
1.    Anonim (2006 a): Sultans. Erişim [http:// www.backyardchickens.com/breeds/ban-tams_sultans.html] Erişim tarihi: 20.07.2006
2.    Anonim (2006 b) An Alphabetical List of Chicken Breeds With Comparative Infor-mation [http://www.ithaca.edu/staff/jhen-derson/chooks/chooks.html] Erişim tarihi: 20.07.2006
3.    Anonim (2006 c) Poultry pages. [http:// www.poultrypages.com/sultan.html] Erişim tarihi: 20.07.2006
4.    Anonim (2006 d) Chicken breeds. [http:// www.kippengrabbelton.be/engels/] Erişim tarihi:20.07.2006
5.    Aksoy, F.T. (1999): Tavuk Yetiştiriciliği. Şahin Matbaası Ankara (Üçüncü baskı). .
6.    Antin1P.B.; ; Konieczka J.H (.:2005) Genomic
Resources for Chicken Developmental Dynamics, 232:877-882.
7.    Bourque,G.; Zdobnov,E.M;Bork,P.; Pevzner, P:A ;Tesler G.: (2005 ) Comparative architec-tures of mammalian and chicken genomes reveal highly variable rates of genomic rear-rangements across different lineages. Geno-me Res.15: 98-110;
8.    Crawford.R.D. (1993). Poultry Breeding and Genetics. Elsevier Science Publishers B.V. Amsterdam, The Netherlands.
9.    Delany, M.E.: (2004) Genetic variants for chick biology research: from breeds to mu-tants. Mechanisms of Development 121, 1169-1177
10.    Dequeant, M.; Pourquie, O. (2005): Chicken Genome: New Tools and Concepts Developmental Dynamics. 232:883-886.
11.    Fadiel,A, Anidi, I. ;. Eichenbaum, K, D, (2005):Farm animal genomics and informa-tics: an update. Nucleic Acids Research, , Vol. 33, No. 19,6308-6318.
12.    Hillel J.;Groenen, M.A.M.;,Boichard, M.T.; Korol, A.B.;,David, L., ,Kirzhner, V.M.; Burke, T.;, Dirie A.B.; Crooıjman, R:P:M:A;Elo, K.; Feldman M.W.;, Freidlin P.J.;,Tanila A.M.,O-ortwinj M.; Thomson P.; Vignal, A.;Wimmers K.; Weigend, S. (2003): Biodiversity of 52 chicken population sassessed by microsatel-lite typing of DNA pools. Genet. Sel. Evol. 35 533_557.
13.    Liu, YP; Wu, G.S; Yao, YG; Miao, YW; Lu-ikart, G; Baig, M.;, Beja-Pereira, A.; Ding, Z.L.; Palanichamy, M G ; Zhang, YP.(2006)€ Multiple maternal origins of chickens: Out of the Asian jungles. Molecular Phylogene-tics and Evolution 38, 12-19.
14.    Wang; J.; He; X.; Ruan. J.; Dai. M.; Chen. J.; Zhang; Y; Hu; Y; Ye, C; Li, S;Cong, L;Fang, L; Liu, B; Li1, S; Wang, J; Burt, D, W.; Wong, G. Ka-Shu; Yu, J; Yang, H;Wang, J: (2005) ChickVD: a sequence variation database for the chicken genome. Nucleic Acids Research, , Vol. 33, Database issue doi:10.1093/ nar/gki092 D438-D441.